مسافرت امام رضا ـ علیه السلام ـ به خراسان فرصت مناسبی بود تا آنحضرت علوم و معارف اسلام را منتشر و در دسترس علما و دانشمندان قرار دهد وهمین امر موجب شد بحث و مناظره بین مسلمانان و علمای ادیان توسعه یافته و مباحثه مذهبی رایج شود[1]معمولاً سؤال و جوابها در رابطه با ادیان و کلام و غیره از قبیل صفات الهی،[2] تفسیر قرآن،[3] اثبات معاد،[4] قضاء و قدر[5] و... بود که از باب نمونه به یک مورد اشاره می‌کنیم: به دستور مأمون، مجلسی از فقها و فیلسوفان فرقه های مختلف، در حضور امام رضا ـ علیه السلام ـ تشکیل شد و خود مأمون نیز در مجلس شرکت نمود، در این مجلس، یکی از علماء از امام رضا ـ علیه السلام ـ پرسید: مقام امامت برای مدّعی آن، از چه راه ثابت می شود؟ امام رضا ـ علیه السلام ـ فرمود: با تصریح پیامبر ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ و دلایل ثابت می گردد؛ عالم گفت: دلالت بر صدق امام چیست؟ امام رضا ـ علیه السلام ـ فرمود: در علم و استجابت دعای او. عالم گفت: شما چگونه از حوادث خبر می دهید حضرت فرمود: بر اساس عهدی که بین ما و رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ وجود دارد. عالم گفت: شما از دلهای مردم چگونه خبر می دهید امام فرمود: آیا سخن پیامبر ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ به شما نرسیده که فرمود: ( اِتَّقوُ فَراسَهِ المؤمنِ فِانَّهُ یَنْظُرُ بنُور الله) مراقب فراست و تیز هوشی مؤمن باشید چرا که او به کمک نور خدا می‌نگرد عالم گفت: آری؛ این سخن به مارسیده است. امام رضا ـ علیه السلام ـ فرمود: هیچ مؤمنی نیست مگر این‌که دارای هوش تیز و سرعت انتقال است، و با نور خدا به اندازه ایمان و بصیرت و شناختش، به اشیاء می نگرد و خداوند در وجود امامان ـ علیهم السلام ـ آنچه را که در میان همه مؤمنان پخش نموده جمع کرده است (یعنی همه فضایل وفراست مومنان در وجود ما موجود است قرآن در آیه 75 سوره حجر می فرماید:( اِنَّ فیِ ذلک لآیاتٍ لِلْمُتَوَسّمین) در این سرگذشت عبرت انگیز (عذاب قوم لوط) برای هوشیاران نشانه هایی است. نخستین کس از بین هوشیاران، پیامبرـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ بود. سپس امیرمؤمنان علی ابن ابی طالب ـ علیه السلام ـ و پس از آن حسن ـ علیه السلام ـ. حسین ـ علیه السلام ـ و امامان وفرزندان حسین ـ علیه السلام ـ تا روز قیامت. در این هنگام مأمون به امام رضا ـ علیه السلام ـ نگاه کرد و گفت: أی ابوالحسن بر بیان خود بیفزا، وبیشتر ما را بهره مند کن، و خصایص امامان ـ علیهم السلام ـ را که خداوند عطا نموده، برای ما بزیان کن. حضرت فرمود: خداوند ما را با روحی که از جانب اوست، تأیید می کند، آن روح، پاک و مقدس است و از فرشتگان نیست، همراه هیچ کس از پیشینیان نبود، فقط با پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه وآله وسلّم‌ـ و با امامان است آن روح امامان را تائید و موفق می‌سازد، آن ستونی از نور بین ما و خدای بزرگ است مأمون گفت: نظرشما درباره (رجْعَتْ ) بازگشت مردگان در دنیا چیست؟ امام فرمود: رجعت حقّ است، در میان امتّهای پیشین بوده، وقرآن از رجعت سخن گفته است و رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمود: در این امّت همه آنچه در امتهای قبل بود بدون کم و کاست نیز هست و وقتی که حضرت مهدی (عجّل الله تعالی فرجه الشریف ) از فرزندانم خروج و قیام کرد، عیسی ـ علیه السلام ـ از آسمان فرود می‌آید و در نماز به او اقتدا می‌کند، اسلام در آغاز غریب بود، و در آینده نیز غریب خواهد شد خوشا به حال غریبها، شخصی از رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ پرسید: پس از آن چه خواهد شد؟ پیامبر ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ در پاسخ فرمود: آنگاه حق به صاحبش بر می‌گردد. مأمون گفت: شما درباره تناسخ (انتقال روح مرده به زنده دیگر) چه می‌گویید: امام فرمود: کسی که معتقد به تناسخ باشد به خدا کافر شده و بهشت و جهنم را انکار کرده است مأمون گفت: شما در باره مسخ شدگان چه می گویید؟ امام فرمود: آنها قومی بودند که خداوند بر آنها غضب کرد و به صورت (میمون وخوک ) مسخ نمود و پس از سه روز مردند و نسلی از آنها بجای نماند، آنچه در دنیا از میمون و خوک و... وجود دارد که نام مسخ شده بر آنها نهاده‌اند، مانند سایر حیوانات حرام گوشت هستند (نه اینکه قبلاً انسان بوده اند و بعداً این طور شده اند) مأمون گفت: ای ابوالحسن (علیه السلام ) خداوند مرا بعد از تو زنده نگذارد، سوگند به خدا علم صحیح تنها نزد شما و نزد خاندان شما است: و علوم پدرانت نزد تو می باشد.[6]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. منتهی الآمال شیخ عباس قمی ج 2 .
2. سیره چهارده معصوم اشتهاردی ، عیون اخبار الرضا، ج2.


------------ --------- --------- ---------
[1]- ره توشة ماه رمضان، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیّة، مقالة صافی، امام رضا(ع) و ولایت عهد.
[2]- اصول کافی، نشر دارالکتب اسلامی، ج 1، ص80 تا 81.
[3]- همان.
[4]- همان.
[5]- همان، ص78.
[6] صدوق، عیون اخبار الرضا، ج2، ص200 تا 202.