از آنکه روی گردانده ناامید مشو!

و خلَّف فینا رایةَ الحقِّ، مَن تَقدَّمها مَرق، و مَن تَخلَّف عَنها زَهق، و مَن لَزِمها لَحَق، دلیلُها ‏مَکیثُ الکَلام، بَطِى‏ءُ القِیام، سَریعٌ إذا قَام، فإذا أنتُم أَلَنتم لَه رِقابَکم و أَشَرتم إلیه بِأَصابِعِکم ‏جاءَهُ المَوتُ فذَهَب بِه فَلَبِثتُم بَعدَه ماشاءَ اللَّهُ، حتَّى یُطلِعَ اللَّهُ لَکم مَن یَجمَعُکم و یَضُمُّ ‏نَشرَکم، فلاتَطمَعوا فِى غَیرِ مُقبِلٍ و لاتَیأَسُوا مِن مُدْبِرٍ، فإنَّ المُدْبرَ عَسى أن تَزِلَّ بِهِ إِحدَى ‏قائِمَتَیْهِ و تَثبُتَ الأُخرَى، فَتَرجِعَا حتَّى تَثْبُتا جَمِیعاً.(1)‏

او (یعنی: پیامبر) پرچم حق را برافراشت و در میان ما به یادگار گذارد. آن کس که از زیر ‏سایه این پرچم پاى پیش نهد، از شریعت اسلام خارج گردد و آن کس که از پیروى‏اش سر ‏باز زند، به هلاکت رسد و سرانجام کسى که زیر سایه این پرچم به پیش رود راه سعادت ‏پیموده.‏‎ ‎

پرچمدار این پرچم با شکیبایى و آرامش سخن گوید و با کُندى و تأنى در اجراى کارها بپا ‏خیزد؛ امّا چون بپا خواست بسى شتاب کند تا به پیروزى نهایى رسد. پس آنگاه که سر ‏در گرو فرمانش نهادید و با سرانگشت به سویش‏اشاره کردید، دوران ‏او سپرى شده، ‏مرگش فرا رسد.‏‎ ‎

از آن پس ناگزیر مدتى که مشیت الهى اقتضا کند در انتظار به سر برید. آنگاه خداوند ‏شخصیتى را برانگیزد تا شما را] که به اختلاف و جدایى گراییده‏اید] جمع کند و پراکندگى ‏شما را سامان بخشد. پس به کسى (چیزى) که رو نکرده دل مبندید و از آن که رو ‏گردانده ناامید مشوید.(2)‏‎ ‎

آگاه باشید که آل ‏محمّد -صلى الله علیه و آله- مانند ستارگان این گنبد مینا باشند؛ آن ‏هنگام که یکى از آنها غروب کند دیگرى  بدرخشد.‏‎ ‎
گویى چنان است که در پرتو آل‏ محمد -صلى الله علیه و آله- نعمتهاى الهى را بر شما ‏فراوان و تمام شده مى‏بینم و آنچه را که آرزویش را در دل مى‏پروراندید بدان دست ‏یافته‏اید.‏‎ ‎

 ابن ابى الحدید مى‏نویسد:‏‎ ‎

امام این خطبه را در سومین جمعه زمامدارى خود ایراد فرمود و ضمن آن به مطالبى ‏پیرامون احوال خود اشاره کرد.‏‎ ‎

وى سپس همچون دیگر شارحان، هدف از بیان این خطبه را پیشگویى از مهدى و توصیف ‏آن‏ حضرت دانسته، مى‏گوید:‏‎ ‎

شخصى را که خدا برمى‏انگیزد از اهل‏بیت است و این سخن اشاره به مهدى آخرالزمان ‏مى‏باشد و در نزد ما (اهل‏تسنن) موجود نیست و از این پس وجود پیدا خواهد کرد و به ‏عقیده امامیه اکنون موجود مى‏باشد.(3)‏‎ ‎

معناى و لاتَیأَسُوا مِن مُدْبِرٍ این است که از کسى که روگردانده نا امید مشوید؛ و مصداق ‏آن غیبت حضرت مهدى و روگردانى آن‏ حضرت از تصدّى ریاست و زعامت ظاهرى است تا ‏هنگام ظهور.‏‎ ‎

 ابن ابى الحدید براى فرار از پذیرفتن ولادت آن بزرگوار و غیبتش، به تکاپو افتاده و خواسته ‏وانمود کند لازمه مُدْبِر بودن، موجود بودن است و در صورت وجود نداشتن، تعبیر به ادبار و ‏روگردانى غلط است و مفهوم عقلانى ندارد. آنگاه کلمه و لاتَیأَسُوا مِن مُدْبِرٍ را چنین معنا ‏مى‏کند که هرگاه این مهدى از دنیا رفت و فرزندانش را به جانشینى برگزید و کار یکى از ‏آنها به اضطراب و ناپایدارى گرایید، مأیوس نشوید و به شکّ نیفتید و نگویید شاید ما در ‏پیروى اینان دچار اشتباه شده‏ایم.‏‎ ‎

حال آنکه اعتقاد شیعه مخالف نظر ابن ابی الحدید بوده و معتقد است امام زمان به دنیا ‏آمده و اکنون در غیبت به سر می‌برد.‏

پی نوشت:
‏1. خطبه 100‏
‏2.    شاید مقصود این باشد که به امام حاضر که به دنیا بى‏توجه است، یا از اصلاح کار ‏شما در شرایط موجود ناتوان است، طمع نورزید و از امام زمان که غایب مى‏شود ‏ناامید نگردید، که رمز پیروزى و کلید حل مشکلات در دست اوست. چه ممکن ‏است کسى که روگردانده، یک پایش بلغزد (و پاى دیگرش برقرار ماند) آنگاه پس از ‏مدتى هر دو با هم به جاى خود برگردند (و دین خدا را که دستخوش حوادث شده ‏ثبات و استقرار بخشد).‏‎ ‎
‏3.  شرح نهج‏البلاغه، ج 7، ص 94 و 95.‏‎

روزنامه جمهوری اسلامی

کلمات کلیدی :