|
کودکان، آسیب پذیرترین گروه جامعه انسانى<\/h3>
کودکان آسیبپذیرترین گروه جامعه انسانى، نخستین کسانى هستند که در معرض هجوم مستقیم انواع ناگوارىها، فشارها و مشکلات ناشى از زندگى بزرگترها قرار مىگیرند و آن را تحمل مىکنند. امروزه میلیونها کودک در سراسر جهان به خاطر بىسرپرستى، آوارهگىهاى ناشى از جنگ و بلاهاى طبیعى، تغذیه نامناسب، آلودگى به انواع بیمارىهاى خطرناک، اعتیاد والدین و مشکلات ناشى از طلاق، یا در شرایط دشوارى به سر مىبرند یا در چنگال افراد پلید به انواع سوءاستفادههاى انسانى مانند توزیع مواد مخدر، خودفروشى و کار اجبارى تن مىدهند و به تعبیرى بهتر، حقوق آنها نقض مىشود.
البته چگونگى نقض حقوق کودکان، در نقاط مختلف جهان متفاوت است. در کشورهاى در حال توسعه، کودکان، بیشتر با فقر و پىآمدهاى ناشى از آن مانند سوءتغذیه، کمبود امکانات بهداشتى، درمانى و تحصیلى درگیرند. در حالى که در کشورهاى توسعه یافته، مشکلات اخلاقى و ضعف بنیاد خانواده گریبانگیر کودکان است. خوشبختانه در کشورهاى مسلمان، به سبب وجود استحکام در بنیاد خانواده و گرایشهاى دینى و اعتقادى و آشنایى بیشتر با احکام اسلامى، وضعیت حقوقى کودکان جایگاه نسبى مناسبترى دارد. بنابراین، بهتر است دیدگاه دین اسلام درباره حقوق کودک را بررسى کنیم و دستورهاى پیشرفته آن را در این زمینه در نظر بگیریم و البته هیچ مکتب و آیینى به اندازه دین مقدس اسلام، به حقوق کودکان توجه نکرده و سفارشهاى لازم را نداده است.
پیام متن:<\/h4>
اسلام، بیش از مکتبهاى دیگر، براى کودکان ـ این گروه آسیبپذیر جامعه - حقوق قائل شده است، زیرا با رعایت این حقوق، آینده کشور با وجود انسانهاى شایسته، تضمین خواهد شد.
والدین، مسئول اصلى رعایت حقوق کودک<\/h3>
در کنوانسیون حقوق کودک، بیشترین مسئولیت در رعایت حقوق کودک بر دوش والدین نهاده شده است، چنانکه در ماده 18 کشورهاى طرف کنوانسیون متعهد شدهاند: «بیشترین تلاش خود را براى تضمین به رسمیت شناختن این اصل که پدر و مادر کودک، مسئولیت مشترکى در زمینه رشد و پیشرفت کودک دارند، به عمل آورند. والدین یا قیم قانونى، مسئولیت عمده را در رشد و پیشرفت کودک به عهده دارند و اساسىترین مسئله آنان، (حفظ) منافع عالیه کودک است».
در آموزههاى آسمانى اسلام نیز بیشترین مسئولیت در قبال کودک، بر دوش والدین است که به آن «حق الوَلَدِ عَلَى الوالِد» مىگویند؛ زیرا کودک، برکت خانه و نعمت و حسنهاى است که خداوند به پدر و مادر ارزانى کرده است. ازاینرو، قدر و جایگاه آن را باید بدانیم و به وظایف خود در برخورد با این نعمت الهى عمل کنیم در غیر این صورت، عاق فرزندان خواهیم بود.
پیام متن:<\/h4>
سزاوارترین افراد به رعایت حقوق کودک، پدر و مادر هستند؛ زیرا آنها دلسوزترین افراد در حق او هستند.
اسلام و سفارش به رعایت حقوق کودکان<\/h3>
در آموزههاى آسمانى اسلام، همه کودکان از دختر و پسر، حقوق و مزایاى معیّنى دارند و همگان از اِعمال هرگونه خشونت و بىرحمى در حق آنان باز داشته شدهاند. این در حالى است که پیش از اسلام، میان اعراب و دیگر قومها، کودکان در وضع نامناسبى قرار داشتند و از کمترین حقوق عادى نیز بهرهمند نبودند. آنان با هر بهانه کوچکى از جمله رهایى از فقر و هزینه زندگى، آنها را از میان بر مىداشتند. در این میان، شرایط دختران بسیار دردناکتر بود. بزرگان عرب و افراد سرشناس، داشتن دختر را براى خود ننگ و عار مىدانستند. آنها را زنده به گور مىکردند، چنان که خداوند در قرآن مىفرماید:
و هرگاه یکى از آنان را به دختر مژده دهند، چهرهاش سیاه مىشود، در حالىکه خشم [و اندوه] خود را فرو مىخورد و از بدى آنچه بدو بشارت داده شده، از قبیله [خود] روى مىپوشانند که آیا او را با خوارى نگاه دارد، یا در خاک پنهانش کند؟ و چه بد داورى مىکنند. (نحل: 58 و 59)
اسلام با آمدن خود، در قالب تعبیرهاى زیبا در این باره، نه تنها مردم را از آن عادتهاى زشت باز داشت، ارزش کودکان را در جامعه افزایش داد و از آن پدران و مادران خواست که به بهانههاى واهى فرزندان خود را نکشند و با آنها دلسوز باشند، آنجا که در قرآن آمده است:
و از بیم تنگدستى فرزندان خود را نکشید، ماییم که به آنها و شما روزى مىبخشیم. آرى، کشتن آنان همواره خطایى بزرگ است». (اسراء،: 31)
همچنین رسول خدا صلىاللهعلیهوآله مىفرماید: «از ما نیست، کسى که به خردسالان رحم نکند».
جالب اینکه این حمایتها از حقوق کودکان، زمانى مطرح شده که هیچ نهاد، سازمان یا کنوانسیون بینالمللى براى دفاع از حقوق کودکان وجود نداشته است. اسلام با در نظر گرفتن همه نیازهاى اولیه جسمى، روحى و روانى کودکان و دفاع از آن، زمینه را براى رشد و پیشرفت آنان در همه جنبهها فراهم آورده است.
برخى از حقوق کودکان<\/h3>
1. انتخاب نام نیکو<\/h3>
بنا بر بند 1 ماده 7 کنوانسیون حقوق کودک: «تولد کودک، بلافاصله پس از تولد باید ثبت شود و از حقوقى مانند داشتن نام، کسب تابعیت و در صورت امکان، شناسایى والدین بهرهمند باشد.» در اسلام نیز یکى از نخستین وظایفى که بر عهده والدین، پس از تولد نوزاد نهاده شده، انتخاب نام نیکو و مناسب براى کودک است. امام رضا علیهالسلام در این باره مىفرماید:
نخستین امرى که پدر از آن راه به فرزندش احسان و نیکى مىکند، انتخاب نام نیکوست. پس هر یک از شما براى فرزند خود نام نیکو قرار دهید.
همچنین رسول گرامى اسلام صلىاللهعلیهوآله مىفرماید: «حق فرزند بر والدین، آن است که نام او را نیکو انتخاب کند.» در واقع، انتخاب نام نیکو براى فرزند، در اسلام نوعى احسان و نیکى خوانده مىشود که والدین به او روا مىدارند، زیرا هم بخشى از نیازهاى روحى و روانى کودک برآورده مىشود و به او شخصیت و اعتبار مىبخشد و هم او را از توهین و استهزاى دیگران در حق وى دور مىکند. از نگاه اسلام، نام زیبا و نیک حتى مىتواند، براى کودک امنیت و آسایش روانى پدید آورد. چنان که در روایت است: وقتى امام صادق علیهالسلام شنید کسى نام فرزندش را محمد گذاشته است، فرمود: «به کودک خود دشنام مده، او را کتک نزن و به او بدى نکن!»
پیام متن:<\/h4>
با انتخاب نام نیک براى فرزندان، گامى به سوى شکلدهى شخصیت متعالى در کودک برداریم.
2. تأمین خوراک و تغذیه مناسب براى کودک<\/h3>
بهرهمندى از تغذیه و خوراک مناسب، از حقوق مسلم کودک و برطرف کننده نیاز جسمى اوست. براساس بند «ج» ماده 24 کنوانسیون حقوق کودک، کشورهاى طرف کنوانسیون متعهد شدهاند: «مبارزه با بیمارىها و سوء تغذیه را از راه فراهم کردن مواد غذایى مقوى و آب آشامیدنى سالم دنبال کنند».
در اسلام، بنا به فرموده رسول گرامى اسلام صلىاللهعلیهوآله : «هیچ کارى بهتر از سیر کردن شکم گرسنه نیست» و اگر این شکم گرسنه از آنِ فرزندان و کودکان او باشد، از وظایف و حقوق اوست، چنان که رسول خدا صلىاللهعلیهوآله مىفرماید: «از حقوق فرزند بر پدر، آن است که جز غذاى پاک و خوب به او ندهد».
البته اگر والدین توانایى تأمین مواد غذایى مناسب را نداشته باشند، این وظیفه دینى افراد جامعه است که نیازهاى غذایى آنان را تأمین کنند، چنان که رسول خدا صلىاللهعلیهوآله مىفرماید:
«هر کس سیر بخوابد و همسایه او در کنارش گرسنه باشد و او بداند، به من ایمان ندارد».
پیام متن:<\/h4>
جسم سالم بر سلامت روح تأثیرگذار است و تغذیه مناسب بر سلامت جسم. بنابراین، رسیدگى به وضع تغذیه کودکان، به شکل غیرمستقیم، سامان دادن به روح و روان او نیز به شمار مىرود.
3. حق تحصیل<\/h3>
در اسلام، فراگیرى دانش یک فریضه است، به گونهاى که پیامبر اسلام صلىاللهعلیهوآله به مردم سفارش مىکند: «از گهواره تا گور دانش بجویند» و آموختن دانش (خواندن و نوشتن) را از جمله حقوق فرزندان بر والدین مىداند و مىفرماید: «از جمله حقوق فرزند بر پدر، آموختن نوشتن است».
در واقع، پدر و مادر زمانى فرزند خود را احترام مىکنند که به او سواد خواندن و نوشتن و آداب معاشرت بیاموزند و از آنجا که شخصیت کودک در مراحل نخستین زندگى، در خانواده شکل مىگیرد، آموختن دانش (خواندن و نوشتن) به کودکان، بر عهده والدین نهاده شده است تا در ابتداى زندگى، آنها را به سلاح دانش مسلح کنند تا به وسیله آن بر مشکلات آینده چیره شوند و این، کوچکترین وظیفهاى است که از والدین انتظار مىرود تا در حق فرزند و پاره تن خود روا دارند. امروزه در جهان توسعه یافته، مراحل نخستین سوادآموزى، امرى اجبارى است و در این راه، گامهاى مؤثرى نیز برداشته شده است و در کنوانسیون حقوق کودک، بر اساس بند ماده 28، کشورهاى طرف کنوانسیون متعهد شدهاند: «حق کودک را در قبال آموزش و پروش به رسمیت بشناسند و براى دستیابى تدریجى به این حق و بر اساس ایجاد فرصتهاى برابر اقدامهایى مانند: اجبارى و رایگان کردن تحصیلات ابتدایى براى همگان، تشویق شکلهاى گوناگون آموزشى متوسطه و در دسترس قرار دادن آموزش عالى براى همگان براساس توانایىها و به شیوه مناسب را معمول دارند».
در قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران نیز حقوق تحصیلى براى کودکان و عموم مردم به رسمیت شناخته شده است، چنان که بنا بر اصل سىام قانون اساسى: «دولت موظف است، وسایل آموزش و پرورش رایگان را براى همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالى را تا سرحد خودکفایى کشور به طور رایگان گسترش دهد».
پیام متن:<\/h4>
با آموختن سواد به کودکان، به آنها کرامت ببخشیم و کلید گشایش بسیارى از مشکلات زندگى را در اختیار آنان قرار دهیم.
4. حق تفریح و بازى<\/h3>
یک ضربالمثل انگلیسى مىگوید: «اگر کودکى را همیشه به کار وا دارى و از بازى و ورزش محرومش کنى، عاقبت احمق مىشود».
اگرچه این مثل اغراقآمیز به نظر مىرسد، واقعیت این است که حرکت و جنبش، اساس هر عمل غریزى و پایه وظایف زندگى است. به ویژه در دوران خردسالى و کودکى که زیربناى بنیه جسمى انسان را پىریزى مىکند. ازاینرو، امام صادق علیهالسلام مىفرماید: «باید هفت سال نخست زندگى کودک، آزادانه به بازى و جنبش بدنى صروف شود».
در واقع، در مراحل نخستین زندگى، نباید از کودکان انتظار داشت که دنیاى سرشار از شادى و نشاط خود را با دنیاى بزرگترها جا به جا کنند، بلکه باید آنها را در بازى و تفریح آزاد گذاشت تا به تندرستى و سلامتى آنها آسیب وارد نشود. حتى بنا به سفارش رسول گرامى اسلام صلىاللهعلیهوآله ، باید در بازىهاى کودکانه نیز آنها را یارى داد، چنان که مىفرماید: «کسى که کودکى نزد اوست، باید رفتار کودکانه را در پیش گیرد».
به قول شاعر:
چون که با کودک سر و کارت فتادپس زبان کودکى باید گشاد
(مولوى)
اسلام، حتى آموزش بازىها و ورزشهایى مانند سوارکارى، شنا و تیراندازى به فرزندان را از وظایف والدین مىداند. در این زمینه، رسول خدا صلىاللهعلیهوآله مىفرماید: «حق فرزند بر پدر آن است که نوشتن، شنا کردن و تیراندازى را به او بیاموزد».
در بند ماده 31 کنوانسیون حقوق کودک نیز آمده است: «کشورهاى طرف کنوانسیون، حق کودک را براى تفریح، آرامش، بازى، فعالیتهاى خلاق مناسبِ سن خود و شرکت آزادانه در حیات فرهنگى و هنرى به رسمیت مىشناسند».
پیام متن:<\/h4>
میان بازى و تفریح به اندازه کودک و بهداشت روانى او، ارتباط تنگاتنگى وجود دارد.
پرهیز از اعمال خشونت جسمى و روحى به کودک<\/h3>
خشونت جسمى و روحى، یکى از عوامل تخریب شخصیت کودکان است. به همین سبب، بنا بر بند 1 ماده 19 کنوانسیون حقوق کودک، کشورهاى طرف کمیسیون متعهد شدهاند: «اقدامهاى قانونى، اجرایى، اجتماعى و آموزشى را در جهت حمایت از کودک در برابر همه شکلهاى خشونت جسمى و روحى، آسیبرسانى و سوءاستفاده به عمل آورند».
در دین اسلام نیز به این مهم توجه جدى شده است، چنان که وقتى مردى در حضور امام على علیهالسلام از فرزند خود شکایت کرد، امام علیهالسلام فرمود: «او را نزن، [بلکه [از او دورى کن (قهر کن)، ولى نه طولانى».
در واقع، این حدیث بیان مىکند که اگر تنبیه براى تربیت کودک انجام مىگیرد، بهتر آن است که این تنبیه، تنبیه بدنى نباشد، بلکه از عواطف کودک استفاده شود، زیرا تنبیه بدنى، زمینهساز مشکلات روحى و عاطفى فراوانى همچون سرخوردگى و تخریب شخصیت کودکان مىشود، ولى وقتى از کودک دورى شود، او خود، کم کم به اشتباه خود پى مىبرد. البته این دورى نباید طولانى شود؛ زیرا ممکن است از یک سو روى عواطف کودک اثر عمیق بگذارد و زمینهساز مشکلات روحى او را شود و از سوى دیگر، بر اثر طولانى بودن، از تأثیر این ابزار تربیتى کاسته شود. بنابراین، امام علیهالسلام پس از دستور دادن به دورى، بىدرنگ سفارش مىکند که این فاصله گرفتن والدین، طولانى نشود.
رسول خدا صلىاللهعلیهوآله مىفرماید: «خداوند به هیچ چیز خشم نمىگیرد، آن چنان که به خاطر زنان و کودکان خشم مىگیرد».
پیام متن:<\/h4>
خشونت نسبت به کودک با عزتمندى او ناسازگار است، به همین دلیل، در اسلام ـ تا حد ممکن و جز از سر ناچارى ـ از تنبیه جسمانى کودک پرهیز داده شده است.
احترام به مقام کودک<\/h3>
کودکان مانند هر انسان دیگرى دوست دارند، محبوب واقع شوند و به شخصیت آنها احترام گذارده شود. ازاینرو، رسول خدا صلىاللهعلیهوآله سفارش مىکند: «دوست بدارید کودکان خود را و به آنها ترحم و به وعده خود به آنان وفا کنید.» همچنین مىفرماید: «وقتى نام فرزندتان را مىبرید، او را گرامى دارید و جاى نشستن را براى وى باز کنید و با او ترشرو نباشید».
باز مىفرماید: «اگر کسى فرزند خود را ببوسد، حسنهاى براى او نوشته مىشود».
در واقع، همه این موارد، از نشانههاى احترامگذارى درست و کامل به کودکان است که والدین مىتوانند، با رعایت کردن آن، به مقام کودک خود ارزش قائل شوند و نیازهاى روانى او را برآورده کنند.
پیام متن:<\/h4>
احترام به مقام کودک، به او اعتماد و حس خودباورى مىبخشد. در نتیجه، او را از بسیارى از لغزشها باز مىدارد و زمینه را براى تعالى روحى وى آماده مىسازد. | 
