از پیامبر(ص) نقل شده که فرمود: «به این دلیل آن دوران خاص، دوران جاهلیّت نامیده شده است که اهل آن نادان بودند و اعمال نادرست انجام می‌دادند.»1 همچنین پیامبر(ص) فرموده است: «من میان دو جاهلیّت برانگیخته و مبعوث شده‌ام و جاهلیّت دوم، بسیار سخت‌تر و مصیبت‌بارتر از جاهلیّت اوّل است.»2

این سخن پیامبر(ص) بیانگر وجود جاهلیّتی دیگر در آخرالزّمان است و از آنجا که دعوت امام مهدی(ع) شبیه به دعوت جدّش، پیامبر(ص) است، به همین دلیل، ناگزیر پیش از ظهور ایشان یک دوران جاهلیّت دیگر وجود خواهد داشت و در طیّ آن، مردم از اصول دین اسلام واقعی، منحرف می‌شوند و آتش تعصّبات قبیلگی شعله‌ور می‌شود. در قرآن آمده است: «وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیَّةِ الْأُولَى؛3 و مانند روزگار جاهلیّت قدیم زینت‌هاى خود را آشکار مکنید.» از این آیه درمی‌یابیم که قبلاً یک جاهلیّتی وجود داشته است و ما می‌دانیم که جاهلیّت نخست، پیش از ظهور اسلام بوده که اسلام آن را از میان برد. از جمله دلایل دیگر که وجود جاهلیّت دیگری را اثبات می‌کند، مطالبی است که از معصومان(ع) نقل شده و فرموده‌اند: «مهدی دعوت به اسلامی جدید و کتابی جدید می‌کند» و این خود نشان می‌دهد که پیش از ظهور ایشان، جاهلیّتی وجود خواهد داشت و اگر چنین نبود و اسلام واقعی حاکم بود، چه نیازی به دعوت برای اسلام جدید یا کتاب جدیدی بود.

در روایت شریفی که ابوبصیر از اباعبدالله(ع) نقل کرده، آمده است: «اسلام غریبانه آغاز شد و غریبانه باز خواهد گشت و خوشا به حال غریبان»، من عرض کردم: خداوند حال شما را نیکو گرداند، منظور از این را برای من شرح و توضیح دهید. فرمود: «دعوت کنندة ما، دعوت جدیدی را از سر می‌گیرد، دقیقاً همان گونه که پیامبر چنین کاری را انجام داد.»4 از این روایت شریف درمی‌یابیم که امام مهدی(ع)دست به دعوتی می‌زند و آن دعوت، جدید و مشابه دعوت پیامبر اسلام(ص) است و به طور خلاصه، این روایت تأکید می‌کند که میان آغاز اسلام و آغاز دعوت پیامبر(ص) و اسلام در آخرالزّمان و دعوت امام مهدی(ع) شباهت‌های بسیار زیادی وجود دارد. عبدالله بن عطاء می‌گوید: از اباعبدالله(ع) در مورد روش، رفتار و سیرة مهدی سؤال کردم. فرمود: «همان کارهایی را انجام می‌دهد که پیامبر(ص) انجام داد. آنچه را پیش از ایشان است همانند پیامبر که جاهلیّت را نابود کرد، ویران می‌کند و اسلام جدید را از سر می‌گیرد.»5 امام مهدی(ع) آن جاهلیّت که پیش از ظهورشان است، نابود می‌کنند، دقیقاً همانند پیامبر(ص) که جاهلیّت را نابود کرد. فضیل از اباعبدالله(ع) نقل کرده است که ایشان فرمودند: «قائم ما زمانی که قیام کند، با جهل و نادانی مردم روبه‌رو می‌شود. جهل و نادانی بسیار شدیدتر و سخت‌‌تر از جهالت زمان پیامبر(ص)» عرض کردم: آن چگونه خواهد بود؟ فرمود: «پیامبر گرامی اسلام(ص) زمانی به پیامبری برانگیخته شد که مردم، سنگ، صخره، چوب و مجسّمه‌های چوبی می‌پرستیدند، قائم ما زمانی که قیام می‌کند، به سوی مردم می‌رود، در حالی که مردم کتاب خدا را تأویل می‌کنند و با  کتاب خداوند سعی در ردّ دعوت ایشان دارند، سپس فرمود: به خدا سوگند، عدالت ایشان، همچون گرما و سرما وارد خانه‌های آنها می‌شود.»6

از این روایت شریف، درمی‌یابیم که جاهلیّت دوم، سخت‌تر و مصیبت‌ بارتر از جاهلیّت اوّل و خطرناک‌تر از آن است. مردم در زمان پیامبر(ص)، بت‌های چوبی را می‌پرستیدند، امّا مردم در زمان ظهور، بت‌های بشری می‌پرستند، همان بت‌هایی که به مقابله با امام می‌پردازند و با کتاب خداوند و با تفسیر (به رأی) آیات آن، سعی در محکوم کردن امام و باطل نشان دادن ایشان دارند.

محمّد بن مسلم روایت کرده، از ابوجعفر(ع) در مورد قائم(ع) سؤال کردم و عرض کردم، ایشان چه رفتار و سیره‌ای در میان مردم دارند؟ فرمود: «رفتار و سیرة پیامبر را دارند و به روش ایشان کار می‌کنند تا اینکه اسلام غالب و چیره و نمایان شود.»عرض کردم: سیرة پیامبر(ص) چگونه بوده است؟ فرمود: «بر آنچه در جاهلیّت مرسوم بوده، قلم بطلان کشید و با مردم با عدالت برخورد و رفتار کرد و قائم(ع) نیز چنین می‌کند.»7

حقیقت این است که در روایت پیشین، نکتة عجیبی آمده و آن این است که «تا اینکه اسلام غالب و ظاهر شود» و این سخن بدین معناست که اسلام پیش از ظهور امام مهدی(ع) تقریباً محو، کهنه و بی‌نشان می‌شود. البتّه خوان نعمت الهی با خروج امام گسترده می‌شود و پیامبر(ص) فرموده است: «در آخرالزّمان از اسلام چیزی جز نام آن باقی نمی‌ماند و از قرآن چیزی، جز نوشته‌های آن.»8

سیّد شاپور حسینی
ماهنامه موعود شماره 113

پی‌نوشت‌ها:
1. (تاریخ المعرفه)
2. الامالی، ج 2، ص 277.
3. سورة احزاب(33)، آیة33.
4. بحارالانوار، ج13، ص194.
5. اثبات الهداة، ج3، ص539.
6. بحارالانوار، ج52، ص362؛ الغیبة نعمانی، ص307.
7. بحارالانوار، ج52، ص352، ح108.
8. بیان الائمّه، ج2، ص445؛ بحارالانوار، ج52، ص190.